Hiện nay tỷ lệ trẻ chậm nói tăng cao vì vậy có rất nhiều các bậc phụ huynh rất lo lắng khi thấy con mình chậm nói. Vậy như thế nào là chậm nói?
Trẻ đang chậm nói đơn thuần hay trẻ chậm nói do rối loạn phát triển ? Những câu hỏi ấy chắc hẳn đã hơn một lần vang lên trong đầu những phụ huynh có con chậm nói. Hiểu những nỗi lòng băn khoăn ấy, bài viết sau đây sẽ chia sẻ đến quý phụ huynh những thông tin về cách thức phân biệt giữa chậm nói đơn thuần và chậm nói do rối loạn phát triển.
Những vấn đề chung về chậm nói
Trẻ chậm nói là những trẻ có mức phát triển ngôn ngữ thấp hơn so với độ tuổi thực (được tính theo ngày tháng năm sinh). Tuổi phát triển được xác định theo các mốc ngôn ngữ tương ứng.
Ví dụ: Trẻ từ 24-30 tháng tuổi cần đạt được:
- Hiểu các đại từ nhân xưng (ba mẹ - con, anh chị - em).
- Nhận biết khái niệm số lượng (nhiều – ít).
- Hiểu các hành động trong tranh (ăn, uống, chơi).
- Sử dụng câu đơn giản như “ba đâu rồi?”, “cái này của con”.
- Gọi tên các đồ vật trong tranh.
Nếu trẻ ở độ tuổi này chưa nói được hoặc chỉ nói từ đơn, có thể được coi là chậm nói.
Phân biệt chậm nói đơn thuần và chậm nói do rối loạn phát triển
- Trẻ chậm nói đơn thuần: là trẻ có mốc phát triển ngôn ngữ thấp hơn so với tuổi.
- Trẻ chậm nói do rối loạn phát triển: điển hình như rối loạn phổ tự kỷ, trẻ không chỉ chậm ngôn ngữ mà còn suy giảm tương tác xã hội, có hành vi rập khuôn, lặp đi lặp lại và sở thích hạn hẹp.
Từ vựng
- Trẻ chậm nói đơn thuần: Lượng từ vựng ít hơn tuổi nhưng đa dạng, gắn liền với chủ đề quen thuộc như người thân, món ăn, đồ chơi, hoạt động thường ngày. Trẻ có khả năng hiểu và trả lời các câu hỏi đơn giản bằng lời nói hoặc cử chỉ (ví dụ: gật đầu/lắc đầu khi hỏi “con ăn cơm không?”).
- Chậm nói do rối loạn phát triển: Lượng từ vựng chủ yếu xoay quanh sở thích hẹp của trẻ như hình dạng, số, chữ, màu sắc. Các từ thường theo kiểu “chụp hình” (ghi nhớ gọi tên đơn thuần) mà không đa dạng. Trẻ gặp khó khăn trong việc hiểu và trả lời câu hỏi đơn giản.
Ngữ pháp
- Chậm nói đơn thuần: Trẻ gặp khó khăn trong việc tạo câu và sử dụng cấu trúc ngữ pháp, vốn từ hạn hẹp, ít sử dụng câu ghép, câu phức hoặc các thành phần ngữ pháp khác. Tuy nhiên, trẻ có khả năng bắt chước câu từ của người khác.
- Chậm nói do rối loạn phát triển: Trẻ gặp nhiều khó khăn trong việc tạo câu mới, câu có chủ vị và thường chỉ gọi tên hình ảnh nhìn thấy. Ví dụ, khi đói bụng, trẻ có thể lặp lại câu hỏi "Con ăn cơm không?" thay vì trả lời "Con ăn cơm" hoặc "Ăn cơm."
Cử chỉ, nét mặt
- Chậm nói đơn thuần: Trẻ ban đầu gặp khó khăn với cử chỉ như chỉ tay, gật/lắc đầu, nhưng dần tương tác nhiều hơn, sử dụng cử chỉ để thay thế lời nói và giao tiếp. Trẻ tập trung ánh mắt khi nghe người khác, biết thể hiện cảm xúc như méc, khoe, giận hờn, và nhận diện được cảm xúc của người đối diện.
- Chậm nói do rối loạn phát triển:
- Gặp khó khăn khi sử dụng cử chỉ kết hợp lời nói, như xòe tay nói “xin” hoặc khoanh tay nói “ạ.”
- Hạn chế giao tiếp mắt và sử dụng ngón trỏ, thường cầm tay hoặc đẩy người khác để đạt mục đích.
- Có thể tự gây đau bản thân như đập đầu, ăn vạ.
- Ít cười đáp ứng khi được khen ngợi và ít khoe điều giỏi hoặc méc khi bị đau.
Những vấn đề đi kèm
- Chậm nói đơn thuần:
- Trẻ có tương tác xã hội tương đối phù hợp với tuổi, vẫn giữ giao tiếp mắt.
- Trẻ phản ứng khi được gọi tên (trừ khi đang mải chơi hoặc tập trung làm việc).
- Sở thích đa dạng, biết tham gia các trò chơi chung như giả vờ nấu ăn, bán hàng hoặc các trò chơi quy luật.
- Có khả năng bắt chước cử chỉ và lời nói ở mức độ đơn giản.
- Chậm nói do rối loạn phát triển:
- Suy giảm tương tác xã hội: Ít nhu cầu chơi cùng người khác, chú ý đồ vật nhiều hơn, khó tham gia trò chơi nhóm.
- Ít phản ứng khi được gọi tên.
- Hành vi rập khuôn: Xếp đồ vật thành hàng dài, chơi bộ phận của đồ vật như xoay bánh xe.
- Sở thích hạn hẹp: Thường tập trung vào chủ đề như màu sắc, chữ số.
Nguyên nhân
- Chậm nói đơn thuần: Nguyên nhân chưa rõ nhưng có yếu tố nguy cơ:
- Môi trường giao tiếp hạn hẹp, ít người trò chuyện với trẻ.
- Trẻ được đáp ứng nhu cầu quá nhanh và đủ, giảm dần nhu cầu giao tiếp.
- Chậm nói do rối loạn phát triển: Nguyên nhân chưa được xác định, có một số yếu tố nguy cơ như:
- Trẻ sinh non, sinh nhẹ ký.
- Ba mẹ sinh con khi lớn tuổi.
- Các biến chứng khi sinh.
- Di truyền
Can thiệp và hỗ trợ
- Chậm nói đơn thuần: Khi được can thiệp và hỗ trợ kịp thời, trẻ có thể phát triển ngôn ngữ và giao tiếp phục hồi tương ứng với độ tuổi.
- Chậm nói do rối loạn phát triển: Trẻ gặp khó khăn kéo dài, dù được can thiệp nhưng vẫn gặp hạn chế đáng kể trong việc sử dụng ngôn ngữ và giao tiếp.
Một số chiến lược hỗ trợ phát triển ngôn ngữ cho trẻ chậm nói.
- Mở rộng vốn từ vựng: Chọn các chủ đề từ vựng quen thuộc với trẻ như bản thân, người thân, đồ dùng, sở thích hoặc hoạt động hằng ngày.
- Tạo cơ hội giao tiếp: Mớm lời, lặp lại và nhấn mạnh lời nói để tăng cơ hội giao tiếp với trẻ.
- Khen ngợi: Khuyến khích và tăng cường khen ngợi mọi nỗ lực của trẻ trong giao tiếp.
- Lặp lại từ đúng: Khi trẻ nói sai, nhắc lại từ đúng để trẻ nghe và lặp lại, tránh lặp lại từ sai.
Chậm nói có thể tác động đến sự phát triển chung của trẻ, nhưng việc phát hiện sớm và can thiệp đúng cách là chìa khóa để giúp trẻ phục hồi hiệu quả. Điều quan trọng nhất là ba mẹ cần đưa trẻ đi thăm khám bởi các chuyên gia để xác định chính xác vấn đề và mức độ khó khăn mà trẻ đang gặp phải. Sự hỗ trợ đúng lúc sẽ mang lại cơ hội phát triển toàn diện hơn cho trẻ.
Tác giả Chuyên Viên. Lê Thị Anh Thư
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Vũ thị Bích Hạnh, ThS Đặng Thái Thu Hương (2004), Hướng dẫn thực hành âm ngữ trị liệu, NXB Y học Hà Nội.
- Bộ Y tế (2022). Tài lệu hướng dẫn chẩn đoán và can thiệp trẻ có rối loạn phổ tự kỷ.
-----------------------------------------------------------
Hãy liên hệ với hệ thống 70 Trung tâm Rồng Việt gần bạn nhất để được tư vấn, đánh giá và hỗ trợ cho bé nhanh nói.