Việc cắt tóc và cắt móng tay có thể là những hoạt động bình thường với hầu hết trẻ em, nhưng với trẻ rối loạn phổ tự kỷ, đây thường là một trải nghiệm đầy thách thức.
Nhiều phụ huynh đã từng trải qua những tình huống khi trẻ phản kháng mạnh mẽ, la hét, thậm chí hoảng loạn mỗi khi phải cắt tóc hay cắt móng tay. Điều này không chỉ gây căng thẳng cho trẻ mà còn làm phụ huynh lo lắng và không biết phải xử lý như thế nào. Vậy tại sao những hoạt động này lại khó khăn với trẻ rối loạn phổ tự kỷ? Và làm sao để giúp trẻ cảm thấy an toàn và thoải mái hơn? Bài viết này sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ hơn về nguyên nhân và đưa ra một số định hướng hỗ trợ trẻ vượt qua khó khăn này.
Một số nguyên nhân trẻ rối loạn phổ tự kỷ khó chịu khi cắt tóc, cắt móng tay:
Trẻ có rối loạn xử lý cảm giác
Trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường đi kèm với rối loạn xử lý cảm giác. Trẻ có hệ thần kinh rất nhạy cảm, đặc biệt trong việc xử lý các kích thích giác quan. Những hoạt động như cắt tóc hay cắt móng tay có thể gây ra cảm giác quá tải, nhất là với thính giác và xúc giác. Âm thanh từ tông đơ cắt tóc, tiếng bấm móng tay hay tiếng kéo cắt tóc có thể khiến trẻ cảm thấy khó chịu, phản ứng lại bằng cách đưa tay bịt tai, la hét hoặc từ chối cho người khác chạm vào đầu hay tay. Ngoài ra, trẻ gặp khó khăn trong việc sờ/nắm hoặc động/chạm vào các vùng da trên cơ thể nên khi tông đơ chạm vào da đầu hoặc khi tóc rơi xuống mặt, cổ và khi chạm vào ngón tay có thể làm cho trẻ cảm thấy khó chịu và chống đối mạnh mẽ. Do đó, những hoạt động tưởng chừng như đơn giản này trở thành thách thức lớn đối với trẻ rối loạn phổ tự kỷ.
Cảm giác không an toàn
Trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường cảm thấy mất an toàn khi không kiểm soát được tình huống. Khi cắt tóc hoặc cắt móng tay, trẻ có thể cảm thấy bị ép buộc phải ngồi yên, không thể điều khiển những gì đang xảy ra xung quanh mình. Điều này có thể làm gia tăng sự căng thẳng và lo âu, dẫn đến các phản ứng kháng cự như giãy giụa, khóc lóc, hoặc la hét không cho người lớn cắt tóc và móng tay.
Thay đổi thói quen và môi trường
Trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường có những hành vi sở thích mang tính chất rập khuôn hạn hẹp nên thường phụ thuộc vào thói quen hàng ngày và không thích sự thay đổi đột ngột. Việc cắt tóc hoặc cắt móng tay thường không phải là một hoạt động diễn ra hàng ngày, và khi nó xảy ra, trẻ có thể không biết cách đối phó với những thay đổi về cảm giác, không gian, và tình huống. Mỗi lần cắt tóc hoặc cắt móng tay đều là một trải nghiệm mới lạ và không quen thuộc, dễ gây lo lắng và sợ hãi cho trẻ.
Khả năng giao tiếp hạn chế
Trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc bày tỏ cảm xúc và giải thích những gì trẻ đang trải qua. Thay vì có thể nói ra rằng trẻ cảm thấy lo lắng, đau đớn hoặc không thoải mái, trẻ có thể biểu hiện những cảm xúc này qua hành vi như khóc, từ chối ngồi yên, hoặc thậm chí tự bảo vệ mình bằng cách đẩy người lớn ra xa. Khả năng giao tiếp hạn chế khiến việc hiểu và đáp ứng nhu cầu của trẻ trở nên khó khăn hơn.
Khó khăn trong việc hiểu và dự đoán những gì đang diễn ra
Trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc hiểu những gì đang diễn ra và lý do tại sao. Việc nhìn thấy tóc bị cắt ra có thể làm trẻ cảm thấy bối rối, thậm chí như thể chúng đang mất đi một phần cơ thể. Sự thiếu hiểu biết về quy trình có thể tạo ra nỗi sợ hãi, vì trẻ không thể dự đoán được điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Sự không chắc chắn này làm tăng thêm mức độ lo lắng.
Một số biện pháp hỗ trợ trẻ rối loạn phổ tự kỷ trong việc cắt tóc, cắt móng tay
Chuẩn bị trước và làm quen dần: Để trẻ dần làm quen với công cụ và quy trình cắt tóc, cắt móng tay. Có thể sử dụng các video, trò chơi giả vờ, hoặc cho trẻ xem người khác thực hiện, phụ huynh làm mẫu cho trẻ quan sát trước để tạo cảm giác quen thuộc và giảm bớt sự lo lắng.
Chọn môi trường thân thiện và quen thuộc: Một môi trường yên tĩnh, ít kích thích, với người thân hoặc thợ cắt tóc quen thuộc có thể giúp trẻ cảm thấy an toàn hơn.
Tiếp cận từ từ và kiên nhẫn: Đối với trẻ rối loạn phổ tự kỷ, việc chậm rãi và tôn trọng cảm giác của trẻ là vô cùng quan trọng. Hãy tiến hành từng bước, cho phép trẻ có thời gian làm quen và điều chỉnh trước khi thực hiện bước tiếp theo, không ép trẻ khi trẻ khó chịu.
Tập một số bài tập điều hoà cảm giác: Massage tay, đầu hoặc vai của trẻ với áp lực nhẹ có thể giúp trẻ quen với cảm giác tiếp xúc trước khi tiến hành cắt tóc hoặc cắt móng tay.
Ví dụ: Chơi với cát, đất nặn hoặc nước: Khuyến khích trẻ chơi với các vật liệu khác nhau như cát, đất nặn, hoặc nước để giúp trẻ quen với các cảm giác khác nhau trên da hoặc chơi với bàn chải mềm hoặc khăn vải: Dùng một chiếc bàn chải mềm chải nhẹ lên da tay, da đầu hoặc xung quanh vùng nhạy cảm của trẻ. Điều này giúp trẻ quen dần với cảm giác tiếp xúc trước khi thực hiện cắt tóc, móng tay.
Tạo dựng lịch trình quen thuộc: Đưa việc cắt tóc hoặc cắt móng tay vào lịch trình thường xuyên giúp trẻ biết trước và chuẩn bị tinh thần. Điều này giúp giảm bớt sự bất ngờ và lo âu. Luôn thông báo trước cho trẻ trước khi tiến hành cắt tóc, cắt móng tay.
Sử dụng phần thưởng và động viên: Hãy khen ngợi và thưởng cho trẻ khi hoàn thành mỗi bước nhỏ trong quá trình, điều này sẽ giúp trẻ cảm thấy tự hào và có động lực hơn trong lần sau.
Việc cắt tóc và cắt móng tay có thể trở thành một thách thức với trẻ rối loạn phổ tự kỷ do sự nhạy cảm giác quan, sự lo lắng về mất kiểm soát, và khó khăn trong giao tiếp. Tuy nhiên, với những chiến lược thích hợp và sự kiên nhẫn, những trải nghiệm này có thể trở nên dễ chịu hơn cho cả trẻ và người chăm sóc.
Phần kết luận
Việc cắt tóc hay cắt móng tay với trẻ rối loạn phổ tự kỷ không chỉ đơn thuần là một hoạt động chăm sóc cơ bản mà còn là một hành trình cần sự kiên nhẫn và thấu hiểu từ phụ huynh. Để hỗ trợ trẻ vượt qua những khó khăn này, phụ huynh có thể bắt đầu từ việc tìm hiểu cảm nhận của trẻ, tạo môi trường an toàn và quen thuộc, cũng như áp dụng những biện pháp làm quen dần dần. Mỗi đứa trẻ đều có cách cảm nhận thế giới riêng, và điều quan trọng là phụ huynh luôn ở bên, đồng hành và giúp trẻ cảm thấy an toàn. Sự kiên nhẫn, yêu thương và thấu hiểu sẽ là chìa khóa giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn trong những hoạt động hàng ngày, từng bước xây dựng sự tự tin và khả năng tự lập của trẻ trong cuộc sống.
Bài viết trên không chỉ giúp phụ huynh hiểu rõ về những khó khăn mà trẻ rối loạn phổ tự kỷ gặp phải khi cắt tóc và cắt móng tay mà còn cung cấp các giải pháp cụ thể để hỗ trợ trẻ. Hy vọng nó sẽ trở thành một nguồn thông tin hữu ích, giúp phụ huynh tự tin hơn trong hành trình chăm sóc và đồng hành cùng trẻ.
ThS. Tâm lý Lê Thị Phượng
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Pascale, K. (2010). Can't you see I'm sensational understanding the way children learn, behave and play. Pearson.
2. Michael C. Abraham, Sách Bài Tập “Điều Hòa Cảm Giác”, Quỹ Phổ Biến Kiến Thức – Clb Tk Hà Nội, Nhóm Hy Vọng và mẹ Cong (2009) dịch.