Trong những năm gần đây, tỉ lệ trẻ chậm nói và rối loạn phát triển tăng cao, gây khó khăn trong việc xác định vấn đề.
Đặc biệt, có sự nhầm lẫn giữa trẻ rối loạn phổ tự kỷ và chậm nói. Bài viết dưới đây cung cấp thông tin giúp phụ huynh phân biệt hai nhóm vấn đề này. Đầu tiên, chúng ta sẽ đi tìm hiểu về khái niệm và biểu hiện trẻ rối loạn phổ tự kỷ.
1. Khái niệm và biểu hiện trẻ rối loạn phổ tự kỷ từ 0 tháng đến 2 tuổi
Theo DSM-5, rối loạn phổ tự kỷ thuộc nhóm rối loạn phát triển thần kinh, đặc trưng bởi hai khiếm khuyết chính: giao tiếp xã hội và hành vi, sở thích lặp lại. Dấu hiệu có thể xuất hiện trong 3 năm đầu đời, do rối loạn thần kinh ảnh hưởng đến chức năng não bộ.
Hiện nguyên nhân chưa được xác định, nhưng có một số giả thuyết liên quan đến yếu tố tâm lý thần kinh, di truyền (trẻ sinh đôi cùng trứng hoặc có anh chị em rối loạn phổ tự kỷ có nguy cơ cao hơn), và môi trường (mẹ nhiễm rubella, trẻ sinh non…).
Trẻ thường có 2 đặc tính chính: khó khăn trong giao tiếp xã hội và sự gắn bó với hành vi/sở thích lặp lại. Các biểu hiện khác nhau theo từng giai đoạn, đặc biệt ở trẻ 0-2 tuổi, chia làm hai giai đoạn: 0-6 tháng và 6 tháng - 2 tuổi, giúp phụ huynh dễ dàng theo dõi.
Ở giai đoạn 0 - 6 tháng tuổi, trẻ rối loạn phổ tự kỷ có thể có các biểu hiện: không với lấy đồ vật, không bi bô, thiếu nụ cười và giao tiếp bằng mắt, không phản ứng khi kích thích, dù vận động vẫn bình thường.
Ở giai đoạn 6 - 24 tháng, trẻ rối loạn phổ tự kỷ có thể biểu hiện: không thích âu yếm, không thân thiện, không phản ứng khi gọi tên, không tham gia trò chơi xã hội, chưa có dấu hiệu ngôn ngữ, ít quan tâm đồ chơi, thích ngắm bàn tay, không nhai thức ăn cứng, đi nhón chân, và phát ra âm thanh vô nghĩa.
Những biểu hiện sớm ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ cần được theo dõi từ lúc sinh ra đến 2 tuổi để thăm khám và can thiệp kịp thời. Hiện không có phương pháp chữa trị hoàn toàn, nhưng các chiến lược khoa học vẫn có thể giúp trẻ học hòa nhập. Đồng thời, nhiều phụ huynh lo lắng trẻ 1 - 2 tuổi chưa nói được có thể là dấu hiệu của tự kỷ. Để giải đáp, cần tìm hiểu thêm về biểu hiện của trẻ chậm nói nhằm phân biệt với trẻ rối loạn phổ tự kỷ.
2. Khái niệm và biểu hiện trẻ chậm nói
Trẻ chậm nói có vốn từ ít, hiểu lời và thực hiện mệnh lệnh đơn giản, muốn giao tiếp nhưng khó diễn đạt, thường chỉ nói được một từ.
Biểu hiện thường thấy ở trẻ chậm nói bao gồm: giao tiếp mắt phù hợp, sử dụng cử chỉ và nét mặt đúng ngữ cảnh, đáp lại khi được gọi tên, sở thích và hành vi mang tính phổ biến, biết chơi chức năng và chơi giả vờ, bắt chước hành động và biểu cảm, cùng khả năng hiểu trước nói sau.
3. Làm thế nào để hỗ trợ trẻ rối loạn phổ tự kỷ và trẻ chậm nói.
Trẻ 0 - 2 tuổi có những biểu hiện mà phụ huynh thấy nằm trong 2 nhóm: trẻ rối loạn phổ tự kỷ và chậm nói thì phụ huynh có thể hỗ trợ trẻ tại nhà với một số phương pháp như sau:
3.1. Phương pháp dạy với trẻ rối loạn phổ tự kỷ
- Quản lý hành vi: Điều chỉnh hành vi không phù hợp (khóc ăn vạ, đập đầu) bằng cách phòng ngừa tình huống, dạy trẻ thể hiện nhu cầu phù hợp, thay thế hành vi tiêu cực.
- Rèn luyện tập trung: Hướng dẫn trẻ ngồi yên 5-10 phút, duy trì giao tiếp mắt từ 1-5 giây, tập chỉ ngón trỏ và nhìn theo hướng chỉ tay.
- Tương tác hai chiều: Tập phản ứng nhanh với tên gọi, học các cử chỉ như "bye", "ạ", "xin", "yeah".
- Kích thích bắt chước: Sử dụng cử chỉ, điệu bộ để trẻ bắt chước và giao tiếp phù hợp (như bye, mi gió).
- Mớm lời: Dựa trên điệu bộ, gợi ý trẻ nói các từ phù hợp như “xin”, “ạ” để thể hiện nhu cầu.
Phụ huynh nhớ rằng, trẻ rối loạn phổ tự kỷ có tư duy hình ảnh tốt cho nên trong các hoạt động dạy trẻ phụ huynh chú ý gắn lời nói với hình ảnh và các điệu bộ cử chỉ để trẻ tiếp thu một cách tốt nhất.
3.2. Phương pháp dạy với trẻ chậm nói
- Trò chuyện thường xuyên: Tăng thời gian trò chuyện để trẻ lắng nghe, quan sát và bắt chước, qua đó gia tăng vốn từ.
- Đọc sách cùng trẻ: Giúp phát triển khả năng tư duy, ghi nhớ, tập trung và sáng tạo.
- Vui chơi và khám phá: Tạo cơ hội để trẻ ngắm nhìn, quan sát thiên nhiên, khuyến khích sự hứng thú và phát triển ngôn ngữ.
- Dạy thông qua đồ vật hàng ngày: Hướng dẫn trẻ gọi tên các đồ vật và con vật quen thuộc để cải thiện vốn từ.
Với những thông tin trên, hi vọng phụ huynh có thể theo dõi và nhận biết sự phát triển tâm lý của trẻ trong những năm tháng đầu đời. Nếu trẻ có dấu hiệu thuộc hai nhóm trên, phụ huynh nên đưa trẻ đi đánh giá với chuyên gia để xác định vấn đề và xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp. Sự quan tâm và can thiệp kịp thời sẽ tạo nền tảng tốt cho sự phát triển của trẻ.
Tác giả: Bác sĩ Lộ Trung Anh Hoàng Luân
Tài liệu tham khảo:
- DSM5- Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần
- ICD-10- Phân loại thống kê quốc tế về các bệnh tật và vấn đề sức khỏe liên quan
- Dong Young Chung, Lê Thị Minh Hà (Đồng chủ biên), (2014). Nhập môn giáo dục đặc biệt, Nhà xuất bản Đại học sư phạm Tp. Hồ Chí Minh.
-----------------------------------------------------------
Hãy liên hệ với hệ thống 70 Trung tâm Rồng Việt gần bạn nhất để được tư vấn, đánh giá và hỗ trợ cho bé nhanh nói.