Chậm nói sẽ ảnh hưởng nhiều đến việc trẻ giao tiếp và phát triển các mối quan hệ, đáp ứng và thể hiện nhu cầu.
Thấu hiểu những khó khăn đó, bất kỳ ba mẹ nào có con chậm nói cũng mong sẽ có phương pháp/chiến lược hỗ trợ thúc đẩy phát triển ngôn ngữ cho con. Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ tới ba mẹ những chiến lược hỗ trợ phát triển ngôn ngữ cho con.
Chiến lược cho trẻ quyền chọn lựa: Thay vì cung cấp đầy đủ cho trẻ ngay khi trẻ chưa có nhu cầu, hoặc ép trẻ làm theo ý ba mẹ muốn, hãy cho trẻ quyền lựa chọn. Điều đó giúp trẻ chủ động, tự giác hoàn thành những yêu cầu, nhiệm vụ của bản thân, cũng tạo động lực, hứng thú để thu hút trẻ tham gia, chia sẻ cùng ba mẹ.
Ví dụ như đến giờ uống sữa, ba mẹ hãy cầm hai ly một ly nước và một ly sữa trước mặt trẻ và hỏi trẻ: “con muốn uống nước hay uống sữa”, ngay khi trẻ với lấy ly nước hoặc sữa ba mẹ có thể nhắc lại để trẻ ghi nhớ: “con uống sữa”. Tương tự như vậy, ba mẹ cũng có thể hỏi trẻ con ăn cơm hay ăn bánh, con mặc áo đỏ hay áo xanh, con chơi xe ôtô hay máy bay.
Chiến lược mở rộng: Khi trò chuyện cùng trẻ, hãy nói ngắn gọn, từng ít một để trẻ dễ hiểu. Sau đó thêm từ mới và mở rộng dần câu cho trẻ. Khi đưa nhiệm vụ cho trẻ hãy đưa từng nhiệm vụ nhỏ một, đừng đưa quá nhiều yêu cầu cùng một lúc. Cùng với đó, đưa hướng dẫn hãy luôn gắn liền với những hỗ trợ trực quan bằng công cụ hoặc hình ảnh, hoặc thao tác cử chỉ để trẻ dễ dàng nắm bắt và thực hiện.
Ví dụ khi ba mẹ đưa bánh ra trước mặt trẻ yêu cầu trẻ xin thì sẽ mớm từng từ đơn cho trẻ, ban đầu chỉ cần trẻ nói xin hoặc ạ sẽ đáp ứng nhu cầu của trẻ. Sau khi trẻ nói được xin hoặc ba mẹ sẽ mở rộng thêm: xin/ mẹ; Khi trẻ đã nói được hai từ mở rộng câu 3 từ: xin/ mẹ/ bánh và một câu hoàn thiện của trẻ sẽ xin/ mẹ/ cho/ con/ bánh.
Chiến lược nói ngắn và nói chậm: Khi trò chuyện cùng trẻ hãy nói chậm, rõ ràng, và để trẻ có cơ hội nghe hiểu, ghi nhớ. Cùng với đó, ba mẹ nên cho trẻ thời gian để trẻ có thể xử lý thông tin và phản hồi. Ba mẹ có thể nói về những hoạt động đang diễn ra, điều trẻ đang làm, điều mà ba mẹ đang làm bằng các câu ngắn. Nếu trẻ chưa nói, hãy mớm lời cho trẻ, đừng ép trẻ.
Ví dụ hãy đưa một chiếc xe ô tô, tạo ra âm thanh, kích thích nhu cầu muốn tham gia chơi của trẻ. Sau đó ba mẹ yêu cầu như Bin xin mẹ! Hãy cố gắng nói thật chậm, ngân dài từng từ khi nói để trẻ hiểu yêu cầu của ba mẹ. Chờ trẻ 3-5s khi để nhận và phản hồi yêu cầu xin đồ chơi của ba mẹ.
Chiến lược làm nổi bật âm thanh: Được hiểu là khi trò chuyện với trẻ, ba mẹ hãy cố gắng để dùng những từ ngữ gần gũi, phù hợp với trẻ, dễ hiểu. Ba mẹ hãy nhấn mạnh vào những từ chính, để trẻ có thể nắm bắt được từ khóa hiểu, xử lý và phản hồi phù hợp. Cùng với đó, những từ mới, từ lạ với trẻ ba mẹ cũng cần nhấn mạnh và lặp đi lặp lại để trẻ nghe và ghi nhớ. Hoặc ba mẹ có thể nói/hát và bỏ trống từ mà ba mẹ muốn trẻ nói và chờ đợi trẻ nói, khen ngợi khi trẻ làm được.
Ví dụ như khi trẻ hứng thú với bài hát cả nhà thương nhau, ba mẹ thay vì hát hết bài một lần thì sẽ hát và dừng lại ở từ cuối như: ba thương……chờ đợi trẻ điền vào từ con. Vì con giống....chờ đợi trẻ điền vào từ mẹ. Tương tự như với bài thơ yêu mẹ ba mẹ cũng có thể đọc và bỏ trống để chờ đợi trẻ đọc. Khi mẹ muốn ăn thì sẽ nhấn mạnh bằng xin…..để trống từ bánh. Việc nhấn mạnh sẽ giúp trẻ ghi nhớ từ tốt hơn và hỗ trợ mở rộng thêm từ cho trẻ trong quá trình phát triển lời nói.
Chiến lược sử dụng hình ảnh, học cụ trực quan: Khi trò chuyện với trẻ, hãy sử dụng thêm những hình ảnh, học cụ trực quan. Ở giai đoạn này trẻ có trí nhớ hình ảnh rất tốt, trẻ cũng phát triển tư duy trực quan hành động, và cũng ở giai đoạn này là giai đoạn hoạt động vui chơi, hành động với công cụ là hoạt động chủ đạo để phát triển tâm lý lứa tuổi. Vì vậy, để trẻ có thể hứng thú tham gia hoạt động giao tiếp cần thiết phải sử dụng học cụ trực quan như đồ dùng đồ chơi với đa dạng các chất liệu từ gồm nhựa, giấy… đa dạng cấu tạo như mô phỏng âm thanh, ánh sáng, … và ở đa dạng chủ đề như phương tiện giao thông, con vật, rau củ, trái cây….Ưu tiên các chủ đề gần gũi, quen thuộc với trẻ để trẻ có thể áp dụng trong giao tiếp hàng ngày.
Chiến lược nhìn trẻ với ánh mắt mong đợi: Trong quá trình trò chuyện, để thu hút sự chú ý của trẻ thì chiến lược nhìn trẻ với ánh mắt mong đợi luôn được khuyến khích trong quá trình tương tác. Với chiến lược này ba mẹ ngồi ngang tầm mắt với trẻ, khi trẻ ngồi ghế nhỏ ba mẹ có thể ngồi sàn nhà để đảm bảo rằng ánh mặt ba mẹ đang ngang với trẻ. Khuôn mặt ba mẹ có thể cúi nhẹ về phía trước để biểu thị sự mong đợi sẵn sàng giao tiếp cùng trẻ. Hai tay ba mẹ xòe ra như mong đợi cho một cuộc hội thoại sắp bắt đầu. Trong ánh mắt ba mẹ luôn thể hiện sự niềm vui sẵn sàng chờ đợi và hướng ánh nhìn hoàn toàn về trẻ. Hãy lưu ý rằng ở giai đoạn này tránh cho trẻ bị nhiễu thông tin bởi tivi hay các thiết bị trò chơi thông minh. Không gian càng yên tĩnh càng thu hút trẻ vào ánh nhìn của ba mẹ và ngược lại trẻ sẽ nhanh chóng hướng về ba mẹ để cùng giao tiếp. Ba mẹ nên chăm chú lắng nghe, đáp ứng lại lời nói và cử chỉ để trẻ biết mình đang được chú ý.
Trên đây là 6 chiến lược hỗ trợ phát triển ngôn ngữ cho trẻ chậm nói. Đồng hành và hỗ trợ phát triển ngôn ngữ cho trẻ chậm nói là một chặng đường dài, cần có nhiễu sự kiên nhẫn tỉ mỉ, có chiến lược phù hợp. Mong rằng bài viết trên sẽ chia sẻ phần nào với ba mẹ về những kiến thức trên chặng đường ấy.
ThS. Tâm lý Lê Thị Thảo
Tài liệu tham khảo:
- Đỗ Bích Thuận, bài giảng rối loạn ngôn ngữ, chương trình Đào tạo Âm ngữ trị liệu Nhi 2018-2019, Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch.
- Hoàng Văn Quyên, bài giảng rối loạn phổ tự kỉ, chương trình đào tạo âm ngữ trị liệu Nhi 2018-2019, Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch.
- Trần Tú Uyên (người dịch) (2004), các kĩ năng giao tiếp sớm, Trung tâm nghiên cứu giáo dục trẻ khuyết tật Thành Phố Hồ Chí Minh
- Sách Nhiều hơn lời nói (More than Words). Truy xuất từ: http://sachtuky.com/kie-n-thu-c-phuong-pha-p-can-thie-p/nhie-u-hon-lo-i-no-i-more-than-words--b62.html
- Tài liệu hướng dẫn chẩn đoán và can thiệp trẻ có rối loạn phổ tự kỷ- (Ban hành kèm theo Quyết định số /QĐ-BYT ngày tháng năm 2022 của Bộ trưởng Bộ Y tế